Natasja Essers, journalist en kunsteducator en woonachtig in Schuytgraaf, in gesprek met curator Fleur Junier over de ontwikkeling van de permanente kunstroute voor de wijk.
Schuytgraaf Arnhem krijgt een permanente kunstroute. De gemeente Arnhem vroeg Productiehuis Plaatsmaken na te denken over de ontwikkeling. Plaatsmaken heeft de Arnhemse Fleur Junier aangetrokken als curator van het project. Zes kunstenaars en een vormgeversduo uit Arnhem en omgeving hebben een schetsontwerp mogen indienen. De video’s waarin de kunstenaars zich voorstellen staan online.* In aanloop naar de bewonersbijeenkomst op 10 maart spreek ik Fleur Junier over haar visie op de kunstroute in Arnhems jongste wijk Schuytgraaf.
Gemeente Arnhem omschrijft de kunstroute als ‘kroon op de wijk’. Hoe is het om daar als curator aan bij te mogen dragen?
Dat is een enorme eer. Het is hartstikke leuk om in mijn eigen stad een kunstroute te mogen realiseren. Meestal werk ik in de Randstad. Maar in de openbare ruimte daar gebeurt al zo veel. Bijna iedere vierkante meter is bezet. Schuytgraaf is een prachtige, uitgestrekte wijk. Het is als het ware een groot, wit schildersdoek, waarop alle mogelijkheden openliggen voor een spannende, betekenisvolle kunstroute. De wijk is prachtig aangelegd met lange zichtlijnen, tussen de coulissen uitkijkjes richting de Veluwse stuwwal en een landschappelijkheid die aansluit op de Betuwe. Maar het gevoel bij de stad Arnhem te horen, mist een beetje. Mijn drijfveer is een kunstroute van sculpturen en gedichten samen te stellen die het eigen karakter van Schuytgraaf versterkt en haar te tegelijkertijd meer bij de stad betrekt.
Een wit schildersdoek lijkt me ook spannend. Waar begin je? Hoe vorm je een artistiek geheel dat past bij de woonwijk die Schuytgraaf is?
Dat is het ook! Maar vooral leuk spannend, ‘exciting’. Ik ben begonnen de wijk goed te leren kennen. Schuytgraaf heeft naar mijn observatie drie duidelijke kenmerken. In de eerste plaats bepalen de inwoners natuurlijk voor een belangrijk deel de identiteit van de wijk. Schuytgraaf is een jonge wijk, zowel qua leeftijdsopbouw als qua bestaan. Er wonen veel kinderen. In de tweede plaats is er de al genoemde weidse landelijkheid van de wijk. Daarin is Schuytgraaf als vinexwijk in Nederland uniek. Het derde kenmerk is niet direct zichtbaar, maar toch van belangrijke, identiteitsvormende betekenis: de geschiedenis. Schuytgraafs bodem bevat sporen van bewoning uit de Romeinse tijd en de Middeleeuwen en zelfs al van 7000 jaar geleden. In de Tweede Wereldoorlog is op Schuytgraafs grondgebied veel gebeurd. De frontlinie heeft het laatste half jaar van de oorlog dwars door het gebied gelopen. Deze karakterschets van de wijk heeft de basis gelegd van mijn artistieke denkkader. Ik heb bij ieder kenmerk kunstenaars uit Arnhem en omgeving gezocht die iets betekenisvols kunnen zeggen over die karaktereigenschappen.
Veel inwoners zullen voor Schuytgraaf hebben gekozen vanwege dat Betuwse, weidse karakter. Hoe gaat de kunstroute Schuytgraaf verrijken?
Mijn opdracht vanuit Productiehuis Plaatsmaken is een kunstroute samenstellen die bijdraagt aan de kwaliteit van de leefomgeving van Schuytgraaf. Daarbij moet je bijvoorbeeld denken aan de bevordering van de sociale cohesie van de wijk. We creëren plekken die als ontmoetingsruimte gaan fungeren. Per locatie en kunstwerk kijken we heel goed samen met het kwaliteitsteam Schuytgraaf naar de meerwaarde voor de wijk. We onderzoeken steeds: blijft een beeld lang genoeg spannend? Is het ook nog inhoudelijk, interessant en mooi als je er na tien jaar langsloopt? De gelaagdheid die in het karakter van Schuytgraaf aanwezig is, zal reflecteren in de beeldenroute. De geschiedenis van de eigen woonomgeving is nu bijvoorbeeld bij veel inwoners onbekend. Beelden die een interactie zullen aangaan met die geschiedenis, geven mensen die hier nu leven de gelegenheid zich in zekere zin te verbinden met vroegere bewoners. Dat gaat de wijk beslist interessanter maken voor hen.
Wat mij opviel bij de meeste schetsontwerpen, was het contrast ten opzichte van de omgeving. Waarom heb je gekozen voor contrastrijk werk en minder voor harmonieus werk?
Schuytgraaf is zoals het eruit ziet en wat betreft bevolking een vrij homogene wijk. Er wonen relatief veel hoger opgeleiden. Het percentage huizenbezitters is groot, het percentage sociale woningbouw daarentegen klein. De openbare inrichting is netjes geordend, heel comfortabel. Ik denk dat het interessant kan zijn om met de beeldenroute een beetje uit die comfortzone te stappen. Het hoeft in mijn visie niet perse allemaal esthetisch en voorzichtig te zijn. Deze kunstroute zal zich onderscheiden van al bestaande kunstroutes in Arnhem door een meer hedendaags, meerstemmig perspectief op de wereld te bieden. Keiko Sato bijvoorbeeld is een kunstenaar die uit Japan komt. Het leven van haar familie is getekend door de Tweede Wereldoorlog. Zij refereert met haar ontwerp aan de Tweede Wereldoorlog en Operation Market Garden, aan de parachutisten die gedropt werden boven wat nu Schuytgraaf is, vanuit een ander perspectief dan tot nu toe is gebeurd.
Kun je iets meer vertellen over de kunstenaars die een schetsontwerp in hebben mogen dienen?
Het zijn zes kunstenaars en een ontwerpersduo die nooit eerder een kunstwerk maakten dat permanent in de openbare ruimte te zien is. Daar is heel bewust voor gekozen, vanuit het perspectief van goed opdrachtgeverschap. Er is in Nederland een poule van kunstenaars die vaak grote opdrachten krijgen voor kunstwerken in de buitenruimte. Ik vind het geweldig dat Productiehuis Plaatsmaken in Schuytgraaf ruimte geeft aan kunstenaars die eerder die kans nog niet kregen. Zo’n opdracht kan veel betekenen voor de zichtbaarheid van de kunstenaar. Het biedt de mogelijkheid om op een andere schaal, met andere materialen en technieken te werken. Daarnaast zie ik een gretigheid bij de kunstenaars, juist omdat zij nieuw terrein betreden. Samen met adviseurs van bijvoorbeeld ArtEZ en museum Arnhem hebben we een zorgvuldige afweging gemaakt en gekozen voor kunstenaars van wie de beroepspraktijk goed aansluit op kunst in de openbare ruimte, allen van hoge artistieke kwaliteit, met een duidelijk herkenbare, eigenzinnige, experimentele houding.
De beeldende kunst zal een aanvulling in woordkunst krijgen. Inge Pollet, artistiek directeur van Productiehuis Plaatsmaken en zelf dichter, selecteerde samen met de Arnhemse dichters Estelle Boelsma en Menno Wieringa, dichters uit de regio voor de poëzieroute. De gekozen dichters zijn net als de beeldend kunstenaars afkomstig uit verschillende generaties. Werkplaats Typografie, de masteropleiding Grafisch Ontwerp van ArtEZ, gaat de poëzieroute vormgeven. Hoe dat eruit gaat zien wordt de komende maanden duidelijk.
De beeldenroute is vooral bedoeld voor inwoners van Schuytgraaf. Hoe worden zij meegenomen in het totstandkomingproces?
Wat al van start is gegaan, is het kunstproject Timekeerpers van Femke Herregraven. Dit project vormt wat mij betreft de kern van de kunstroute, omdat uitwisseling met (jonge) inwoners centraal staat. Femke gaat met haar team gedurende een half jaar met leerlingen van tenminste vier basisscholen in Schuytgraaf hun eigen leefomgeving onderzoeken. De leerlingen gaan op onderzoek in hun wijk met een bioloog en een dichter, nadenken over de toekomst. Hun bevindingen zullen ze in tijdscapsules vastleggen, die over tien jaar opgegraven worden. De plekken waar ze deze begraven, markeren ze met zuilen die de kinderen onder regie van de kunstenaar ontwerpen.
Daarnaast is er de klankbordgroep met bijvoorbeeld mensen vanuit de gemeente, kwaliteitsteamleden en ook drie bewoners. En we gaan zo veel mogelijk bewonersbijeenkomsten organiseren. In de eerste bijeenkomst op 10 maart in De Omnibus zullen de kunstenaars zich aan de inwoners van Schuytgraaf voorstellen en hun schetsen en voorlopige keuzes voor locaties toelichten met verhalen, video’s en schaalmodellen. We geven mensen uitgebreid de gelegenheid om met de kunstenaars en teamleden van Productiehuis Plaatsmaken in gesprek te gaan. Zij zien daar enorm naar uit. Ikzelf ook trouwens! Ik nodig dan ook iedereen in Schuytgraaf van harte uit om naar de kennismakingsbijeenkomst te komen.
* https://www.inschuytgraaf.nl/kunstroute-schuytgraaf-complicatie/